The history of Sariaya began with Augustinian missionaries in Barangay Castanyas. After their departure, Franciscans arrived in 1599. The settlement faced Moro pirate raids and was temporarily transferred to Tayabas. In 1631, it regained independence and moved north. In 1703, it settled in what is now Barangay Tumbaga 1. Natural calamities in 1730 and 1743 forced the town to relocate to its present site, which offered better protection.

Sa gitna ng malawak na kapatagan ng Sariaya, Quezon, may isang barangay na tinatawag na Tumbaga 1. Ang pangalan nito ay may malalim na pinagmulan na bumabalot sa misteryo ng nakaraan.

Ayon sa matatanda, noon ay isang kaharian ang Tumbaga 1, pinamumunuan ng isang matapang at marangal na datu, si Datu Lakas. Ang kanyang kaharian ay sagana sa likas na yaman—mga matabang lupa, dumadaloy na ilog, at masaganang ani. Ngunit higit sa lahat, ang kaharian ay kilala sa isang kakaibang metal na kanilang natagpuan sa mga bundok—ang tumbaga, isang pinaghalong ginto at tanso na sinasabing may mahiwagang kapangyarihan.

Ngunit sa bawat pagtatangka, matagumpay niyang napagtanggol ang kanyang bayan gamit ang kanyang tapang, talino, at ang mahiwagang tumbaga na hinubog bilang sandata.

Isang araw, isang matandang ermitanyo ang dumating sa kaharian at nagbabala kay Datu Lakas: "Ang tunay na lakas ay hindi nanggagaling sa ginto o tanso, kundi sa pagkakaisa at kabutihang-loob ng iyong mga nasasakupan." Napaisip ang datu at napagtanto niya ang tunay na kahulugan ng kayamanan.

Sa halip na gamitin ang tumbaga bilang sandata, ipinamigay niya ito sa kanyang mga nasasakupan upang gamitin sa kanilang pang-araw-araw na buhay—sa paggawa ng kasangkapan, alahas, at iba pang kagamitan na nagdulot ng masaganang pamumuhay para sa lahat.

At mula noon, ang lugar ay tinawag na Barangay Tumbaga, bilang alaala sa mahiwagang metal na minsang naging simbolo ng lakas ng kanilang pamayanan.

Hanggang ngayon, nananatili ang kwento bilang patunay na ang tunay na yaman ng isang bayan ay hindi matatagpuan sa ginto, kundi sa pagkakaisa at pagmamalasakit sa isa't isa.

Ito na lamang ang natitira sa lumang simbahan sa Lumangbayan—na ngayo’y Barangay Tumbaga matapos itong wasakin ng malakas na lindol noong 1743 at tuluyang sunugin sa walang awang pagsalakay ng mga piratang Moro. Dahil dito, napilitan ang mga mamamayan na lumikas at ilipat ang simbahan, ang poblacion, at ang imahen ng Mahal na Señor Santo Cristo de Burgos sa kasalukuyang kinalalagyan nito sa ating bayan.

Makasaysayan ang Lumangbayan sapagkat dito unang naitatag ang opisyal na pamayanan ng Sariaya noong 1703 sa pamumuno ng punong-bayan (Kapitan) na si Francisco Argente. Sa simbahan din dito unang naidambana ang Mahal na Señor Santo Cristo de Burgos - ang imaheng ipinagkaloob ni Haring Felipe V ng Espanya, na dumating sa bayan noong 1717, nang ang Sariaya ay kilalanin bilang isang pueblo. Noon, ang Sariaya ay isang encomienda na pagmamay-ari ng Hari ng Espanya.